Prof. Dr. Ali KAHRİMAN

Günümüzde madencilik ve çevre konuları, sıklıkla karşı karşıya getirilen iki kavram olarak görülmektedir.
Madenciliğin çevreye verdiği zararların öne çıkması, birçok çevre hareketinin madencilik faaliyetlerine karşı çıkmasına neden olmuştur.

Ancak bu yaklaşım, madencilik-çevre ilişkisine dar bir perspektiften bakılmasına yol açmaktadır. Madencilik sektörü, uygun teknolojiler ve sürdürülebilir yöntemlerle çevre dostu bir şekilde yürütülebilir ve aslında kalkınma ile çevreyi uyumlu hale getiren bir stratejinin merkezinde yer alabilir.
Bu bağlamda, özellikle Türkiye gibi zengin doğal kaynaklara sahip ülkeler, çevre koruma ve ekonomik kalkınma hedeflerini birbirine rakip değil, tersine birbirini tamamlayan unsurlar olarak görmelidir. Uzay madenciliği ve robotik teknolojilerin gündemde olduğu günümüzde, madencilikte çevre dostu uygulamaların mümkün olduğu ve bu doğrultuda yeni bir yaklaşımın zorunlu olduğu açıktır.
Türkiye'nin Madencilik Potansiyeli ve Kalkınma Stratejisi
Türkiye, dünya genelinde önemli maden potansiyeline sahip bir ülkedir. Ancak, bu potansiyelin envanterinin gerekli etüd ve arama programları ile ortaya konulup yeterince değerlendirilememesi, ekonomik kalkınma süreçlerinde bir engel olarak görülmektedir. Madencilik sektörü, tüm dünyada  ekonomik büyümede stratejik bir rol oynamaktadır. Hem milli gelir artışı hem de yerel kalkınma için bu kaynakların verimli kullanılması gerekmektedir.
Atatürk'ün Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki vizyonu doğrultusunda, doğal kaynakların değerlendirilmesi Türkiye'nin bağımsızlığı ve kalkınması için bir zorunluluk olarak görülmüştür. Atatürk’ün madenler konusundaki öngörüsü bugün de geçerliliğini korumakta ve doğal kaynakların ülkenin ekonomik kalkınmasındaki merkezi rolüne işaret etmektedir.
Ancak, madenciliğin ülke kalkınmasında oynayacağı bu kritik rolün altını çizmek için, çevreye zarar vermeden sürdürülebilir üretim yöntemlerinin benimsenmesi gerektiği gerçeği göz ardı edilmemelidir. Türkiye’nin sahip olduğu bu potansiyeli, çevresel sürdürülebilirlik ilkeleriyle birleştiren bir madencilik politikası, ülkeyi uluslararası arenada güçlü bir konuma getirebilir.
Mevcut Yönetim ve Muhalefetin Madenciliğe Yaklaşımı
Türkiye’de madencilik sektörü, yıllardır hem iktidar hem de muhalefet tarafından politik malzeme olarak kullanılmakta, bu da sektörün gelişimini olumsuz etkilemektedir. İktidar, madencilik sektöründe ekonomik faydayı öne çıkaran bir politika izlese de finansman, mevzuat, denetim, şeffaflık  ve sektör aktörlerinin yetersizliği, başta olmak üzere çok çeşitli nedenlerle çevre dostu üretim yöntemlerine yeterince ağırlık verememektedir. Çevresel sürdürülebilirlik ve yerel topluluklarla diyalog konularında eksiklikler yaşanmakta, bu durum kamuoyunda sektöre karşı bir güven sorunu yaratmaktadır. İktidarın madencilik politikası, daha şeffaf, katılımcı ve çevreyi gözeten bir yönetim anlayışıyla geliştirilmelidir.
Muhalefet ise çoğunlukla popülist bir çevreci yaklaşımla madencilik faaliyetlerine karşı çıkmakta, bu da sorunun çözümüne katkı sağlamaktan ziyade, sektörün gelişimini sekteye uğratmaktadır. Çevreyi koruma amacı elbette değerlidir, ancak madenciliğin ülke kalkınmasındaki vazgeçilmez rolü göz ardı edilmemelidir. Çevre ve madenciliği karşı karşıya getiren bu dar bakış açısı, sürdürülebilir bir kalkınma vizyonuna zarar vermektedir.
Her iki tarafın da madencilik politikasında izlemesi gereken yol, çevre dostu madencilik yaklaşımlarını benimseyerek sektöre siyasetin ötesinde bir çerçeve kazandırmaktır. Hem iktidar hem de muhalefet, kısa vadeli kısır siyasi çıkarlardan uzaklaşarak, madencilikte sürdürülebilirlik ve çevre dostu teknolojilere öncelik veren bir stratejiye yönelmelidir. Bunun için:
İktidar, çevreye zarar vermeyen üretim yöntemlerine daha fazla yatırım yapmalı, sektördeki şeffaflığı artırmalı ve yerel halkın çıkarlarını gözetmelidir.
Muhalefet, madencilik karşıtı popülist söylemleri bir kenara bırakmalı ve çevreyi korurken aynı zamanda ekonomik kalkınmaya katkı sağlayan çözümler üretmelidir.
Madencilik sektörü, siyaset üstü bir  ortak yaklaşımla kalkınma ve çevre koruma arasında dengeyi kurabilen bir anlayışla yönetildiğinde, hem ülke ekonomisine hem de toplumsal refaha katkı sağlayacaktır.
Gelişmiş Ülkelerde Madencilik Uygulamaları: ABD, Almanya, Çin, Rusya ve Kanada Örnekleri
Gelişmiş ülkeler, madencilik ve çevre dengesini başarıyla kurabilmiş ve bu alanda yenilikçi politikalar geliştirmişlerdir. Örneğin, ABD madencilik faaliyetlerinde ileri teknoloji kullanarak çevresel zararları minimize etme stratejisini benimsemiştir. Özellikle atık yönetimi, geri dönüşüm teknolojileri ve katma değerli ürün üretiminde başarılıdır. Almanya, sanayi devriminde madenciliği temel kalkınma motoru olarak görmüş, kaynaklarını zamanında ve verimli kullanarak sürdürülebilir bir ekonomi inşa etmiştir. 
Çin, dünyanın en büyük maden üreticilerinden biri olup, dış kaynaklara bağımlılığı azaltmak için büyük yatırımlar yapmaktadır. Çevresel sürdürülebilirlik alanında ise son yıllarda önemli adımlar atarak karbon emisyonlarını düşürme hedeflerine yönelmiştir. Rusya, büyük doğal kaynak rezervleri sayesinde, bu kaynakları hem ekonomik kalkınmada hem de uluslararası stratejik güç olarak kullanmayı başarmıştır. Kanada, madencilik sektöründe çevre ve toplumsal sorumluluk politikalarını bir arada yürüten ülkelerden biridir. Yerel toplulukların haklarını gözeten ve çevre dostu madencilik uygulamalarını benimseyen Kanada, bu modelle çevre ile uyumlu madenciliğin mümkün olduğunu göstermektedir.
Bu ülkelerden alınacak derslerle Türkiye, madencilik politikasını yeniden şekillendirip çevre dostu ve sürdürülebilir üretim yöntemlerini benimseyebilir.
Çok Uluslu Şirketlerin Rolü ve Entegre Tesisler
Yatırım maliyet ve süresi çok yüksek olan madencilik sektöründe doğal olarak çok uluslu şirketler, global kaynakların kullanımında büyük rol oynamaktadır. Bu şirketler, çevreyi koruma politikalarına uyduklarında, yerel ekonomilere katkı sağlarken, aynı zamanda çevresel etkiyi en aza indirgeyebilirler.
Türkiye, çok uluslu şirketlerin madencilik alanındaki iyi uygulama örneklerinden yararlanabilir ve kendi sektöründe sürdürülebilirlik ilkelerini uygulayan bir strateji geliştirebilir. Çok daha önemlisi bu alanda yeterli deneyim ve sermaye birikimine sahip kurumlarını geliştirebilir.
Bu bağlamda, bütünleşmiş tesisler ve katma değerli üretim süreçleri, madencilikte kritik öneme sahiptir. Üç ürün üretimi modeli gibi yaklaşımlar, madenlerden elde edilen kaynakların işlenip yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesini sağlar. Böylece Türkiye, sadece ham madde ihraç eden bir ülke olmak yerine, işlenmiş ürünlerle daha fazla ekonomik fayda sağlayabilir. Almanya, Fransa ve İngiltere gibi ülkeler, sanayi devrimi döneminde bu modelin öncüsü olmuş ve hızla kalkınmışlardır. Türkiye de gecikmeli de olsa benzer bir stratejiyle madencilik sektöründe yüksek katma değer yaratarak ulusal ekonomiye daha büyük katkı sağlayabilir.
Türkiye’de Madencilik Rejimi ve Siyaset Üstü Yönetim İhtiyacı
Madencilik sektörü, Türkiye’de siyasi gündem ve polemiklerle sıkça zarar gören bir alandır. Muhalefet çevreyi koruma adına madenciliğe karşı çıkarken, iktidarın mevcut uygulamaları da yeterince verimli ve sürdürülebilir değildir. Madencilik gibi stratejik bir sektörün, kısa vadeli siyasi çıkarlara alet edilmesi yerine, uzun vadeli kalkınma hedefleri doğrultusunda siyaset üstü bir yaklaşımla yönetilmesi gerekmektedir.
Özerk bir yapının kurulması ve bu yapının çevresel sürdürülebilirlik, teknolojik yenilikler ve yerel toplulukların hakları gözetilerek yönetilmesi, sektörün ihtiyaç duyduğu yapısal dönüşüm için kritik bir adımdır. Ayrıca, devletin, üretici firmaların, yerel yönetimlerin, bilim insanlarının ve çevreci sivil toplum kuruluşlarının birlikte çalışarak bütüncül bir strateji oluşturması, Türkiye’de madenciliğin hem ekonomik hem de çevresel sürdürülebilirlik açısından ileriye gitmesine katkı sağlayacaktır.
Çözüm Önerileri: Sürdürülebilir Madencilik İçin Stratejik Adımlar
Türkiye’nin madencilik sektöründe sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak için atması gereken temel adımlar şunlardır:
Çevre Dostu Teknolojiler: İleri teknoloji kullanarak çevre dostu madencilik süreçlerine yatırım yapılmalı ve bu alanda Ar-Ge çalışmalarına öncelik verilmelidir.
Entegre Tesisler ve Katma Değerli Üretim: Madenlerin işlenip yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesi sağlanmalı, böylece sadece ham madde ihracatı yerine işlenmiş ürün ihracatına odaklanılmalıdır.
Özerk ve Siyaset Üstü Yönetim: Madencilik faaliyetleri siyaset üstü bir yapı tarafından yönetilmeli ve uzun vadeli kalkınma stratejileri doğrultusunda şekillendirilmelidir.
Çok Paydaşlı İş Birliği: Devlet, üretici firmalar, yerel yönetimler, bilim dünyası, mesleki ve çevreci sivil toplum kuruluşları ile yerel topluluklar birlikte hareket ederek madencilik faaliyetlerinin sürdürülebilir ve çevre dostu olmasını sağlamalıdır.
Sonuç
Türkiye’nin zengin doğal kaynakları, doğru stratejilerle değerlendirildiğinde, ülke kalkınmasına ve milli gelire büyük katkı sağlayabilir. Ancak bu süreçte çevresel sürdürülebilirlik göz ardı edilmemelidir. Madencilik sektörünün siyaset üstü bir yaklaşımla yönetilmesi, uzun vadeli kalkınma hedeflerine ulaşmada önemli bir rol oynayacaktır. Atatürk’ün çizdiği yolda, doğal kaynakları verimli bir şekilde kullanmak ve çevreye saygılı bir madencilik politikası izlemek, Türkiye’nin gelecekteki ekonomik başarısı için vazgeçilmezdir.
Bu noktada, iktidar ve muhalefet arasında kurulan yapıcı diyalog ve iş birliği, Türkiye’nin madencilik sektörünü daha güçlü ve sürdürülebilir hale getirebilir. Siyasi tartışmaların ötesine geçerek, ortak bir vizyon oluşturmak hem çevresel hem de ekonomik kazanımların sağlanması için elzemdir. Bu, gelecek nesillerin de hakkı olan temiz bir çevrede yaşama hedefini gerçekleştirmek için de gereklidir.